Het Ministerie van VWS gaat binnenkort bepalen wie de HDAB wordt; bij wie straks vergunningen worden aangevraagd voor nuttig hergebruik van gezondheidsgegevens. Wie kunnen dit worden, wie juist niet? En wat moet deze HDAB allemaal doen?
De EHDS leidt juist tot meer gezondheids(data)veiligheid
De komst van de EHDS zorgt voor maatschappelijke onrust. Zijn onze gezondheidsgegevens straks nog wel veilig? De verordening zal inderdaad meer data beschikbaar maken voor nuttig hergebruik, zoals wetenschappelijk onderzoek. Maar de idee van de Verordening is om meer data beschikbaar maken, juist door het beter te beveiligen. Daartoe wordt de vergunning geïntroduceerd en moet er een HDAB opgericht worden als gezondheidsdata-politie. De EHDS bevat bovendien een lijst verboden gebruik, die weleens verstrekkende gevolgen kon gaan hebben voor onder meer de tabaksindustrie.
Vergunning vereist
Allereerst bepaalt de EHDS dat men voor het werken met gezondheidsdata een vergunning moet aanvragen. Er is discussie over de vraag of men mag kiezen of men die aanvraagt, zoals het Ministerie van VWS zegt. Ik vind het een vreemd standpunt: je mag ook niet kiezen of je een kapvergunning aanvraagt, een bouwvergunning, of een horecavergunning. Het hele idee van de vergunning is dat de overheid op deze manier kan meekijken, om te zorgen dat men zich aan alle (veiligheids)regels houdt. Er zal, zo lees ik de verordening, bijna altijd een vergunning vereist zijn. Vervolgens bepaalt de EHDS dat gezondheidsdata uitsluitend mogen worden gebruikt conform de voorwaarden in die vergunning. Daarin moet o.a. zijn opgenomen wie exact de onderzoekers zijn die toegang mogen krijgen tot de data. Staat men niet in de vergunning, dan kan men ook niet bij de data. Bovendien is het ten strengste verboden om te achterhalen over welke personen de (anonieme of pseudonieme) data gaan.
HDAB houdt toezicht
De vergunning wordt aangevraagd bij de Health Data Access Body. In Nederland is men nu druk doende met het ontwerpen van allerlei ICT-middelen voor deze HDAB. Maar wie de EHDS goed bestudeert, zie dat de nieuw op te richten overheidsinstantie toch vooral de gezondheidsdata-politie zal zijn. Houdt men zich niet aan de vergunningsvoorwaarden of aan overige wetgeving, dan kan de HDAB flinke boetes opleggen (tot 20 Mio of 4% van de jaaromzet). Bovendien: belanghebbenden kunnen handhavingsverzoeken indienen bij de HDAB en zo de overheid dwingen om op te treden als er te slordig wordt omgegaan met gezondheidsgegevens. Dat kon de Autoriteit Persoonsgegevens ook al, kan je denken, maar de EHDS gaat echt verder. Er staat namelijk een bijzonder interessante lijst in de EHDS: het verboden gebruik.
Verboden onder de EHDS is dit:
- het nemen van besluiten die nadelig zijn voor een natuurlijke persoon of een groep van natuurlijke personen op basis van hun elektronische gezondheidsgegevens; om als “besluiten” te kunnen worden aangemerkt voor de toepassing van dit punt, moeten zij juridische, sociale of economische gevolgen hebben of die natuurlijke personen op vergelijkbare wijze aanmerkelijk treffen;
- het nemen van besluiten met betrekking tot een natuurlijke persoon of een groep natuurlijke personen in verband met vacatures, het aanbieden van minder gunstige voorwaarden bij het leveren van goederen of diensten, onder meer om die personen of groepen een verzekerings- of kredietovereenkomst te ontzeggen, hun bijdragen en verzekeringspremies of leningsvoorwaarden te wijzigen, of andere besluiten te nemen met betrekking tot een natuurlijke persoon of een groep natuurlijke personen die ertoe leiden dat zij gediscrimineerd worden op basis van de verkregen gezondheidsgegevens;
- het verrichten van reclame- of marketingactiviteiten;
- het ontwikkelen van producten of diensten die schadelijk kunnen zijn voor personen, de volksgezondheid of de samenleving in het algemeen, zoals illegale drugs, alcoholhoudende dranken, tabaks- en nicotineproducten, wapens, of producten of diensten die zodanig zijn ontworpen of gewijzigd dat zij tot verslaving leiden, in strijd zijn met de openbare orde of een risico voor de menselijke gezondheid inhouden;
- het verrichten van activiteiten die in strijd zijn met ethische bepalingen die zijn neergelegd in het nationale recht.
Laat het tot je doordringen wat hier staat; je mag geen gezondheidsgegevens gebruiken voor het ontwikkelen van verslavende producten. Er is als gezegd onduidelijkheid over de vraag wanneer de EHDS van toepassing is. De lezing van het Ministerie van VWS is dat je kan kiezen of je een vergunning aanvraagt en of je dus onder de EHDS valt. Dan kan de tabaksindustrie dus ook kiezen of ze zich aan de verboden lijst moeten houden. Dat lijkt mij een onhoudbaar standpunt. Er staat in de EHDS: gebruikers van gezondheidsgegevens mogen gezondheidsgegevens voor secundair gebruik alleen raadplegen en verwerken overeenkomstig een gegevensvergunning. Het lijkt mij dat je dan altijd een vergunning nodig hebt (tenzij de EHDS niet van toepassing is op grond van artikel 1; daarin staan enige uitzonderingen). Als mijn lezing juist is, dan zal het effect van de lijst van verboden gebruik aanzienlijk zijn! Want dan zal het voortaan verboden zijn om gezondheidsdata te gebruiken voor het ontwikkelen van welk verslavend product dan ook. Hulde aan de opstellers van deze verordening dus.
De EHDS is dus top!
De komst van de EHDS zorgt voor maatschappelijke onrust. Men vreest bijvoorbeeld dat secundair gebruik ertoe kan leiden dat iemand geen verzekering of baan meer krijgt. Hieruit blijkt dat men de EHDS niet heeft gelezen, want dit staat expliciet in de lijst van verboden gebruik. Omdat de EHDS zeer gunstig is voor medisch wetenschappelijk onderzoek, kan het dus nuttig zijn om te benadrukken dat de EHDS van alles expliciet verbiedt. Het gunstige van de lijst verboden gebruik is bovendien dat de nieuw op te richten HDAB wordt aangewezen als de autoriteit die dit moet handhaven, en waar dus ook handhavingsverzoeken kunnen worden ingediend. Maar bovenal moeten we ons realiseren dat de EU via een omweg ons een juridisch middel in handen lijkt te hebben gegeven tegen de tabaksindustrie. Het is vooralsnog niet gelukt om tabak te verbieden, maar het lijkt wel te zijn gelukt om te verbieden onderzoek te doen naar de vraag hoe tabak nog verslavender kan worden gemaakt. De toekomst zal uitwijzen hoeveel plezier we gaan hebben van deze verboden lijst. Misschien is dit ook in te zetten tegen het verslavend maken van apps? Krijgt de HDAB straks mijn kind van de socials af? Ik kijk met spanning uit naar de fantastische voordelen die de EHDS ons kan brengen.
Er moet onder de EHDS worden gewerkt in een Beveiligde VerwerkingsOmgeving (BVO). Wetenschappers krijgen geen data, maar toegang daartoe in een BVO die voldoet aan krachtens de EHDS vastgestelde strenge technische en veiligheidsnormen. Wat houdt dat in? En moet voortaan iedereen in een dergelijke BVO werken? Wordt dat een supercomputer met al onze gezondheidsdata?
De EHDS vereist flink wat voorbereiding. Er moet een Health Data Access Body worden opgericht, er moet van alles aan software en hardware worden gebouwd of aan elkaar geknoopt en er moet aanvullende wetgeving worden geschreven. Daarom zal de EHDS in verschillende fasen van kracht worden. Wat gebeurt er wanneer ten aanzien van het nuttig hergebruik van gezondheidsgegevens?